2.5 Dhotakamāṇavapucchāniddesa 陀多迦問
30.
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ, [iccāyasmā dhotako]
Vācābhikaṅkhāmi mahesi tuyhaṃ;
Tava sutvāna nigghosaṃ, sikkhe nibbānamattano.
Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metanti. Pucchāmīti tisso pucchā – adiṭṭhajotanā pucchā, diṭṭhasaṃsandanā pucchā, vimaticchedanā pucchā…pe… imā tisso pucchā…pe… nibbānapucchā. Pucchāmi tanti pucchāmi taṃ yācāmi taṃ ajjhesāmi taṃ pasādemi taṃ, kathayassu meti – pucchāmi taṃ. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti. Brūhi metanti brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.
Iccāyasmā dhotakoti. Iccāti padasandhi…pe… āyasmāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ āyasmāti. Dhotakoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpoti – iccāyasmā dhotako.
Vācābhikaṅkhāmi mahesi tuyhanti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ kaṅkhāmi abhikaṅkhāmi icchāmi sādiyāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmi. Mahesīti kiṃ mahesi bhagavā? Mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi…pe… kahaṃ narāsabhoti mahesīti – vācābhikaṅkhāmi mahesi tuyhaṃ.
Tava sutvāna nigghosanti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ sutvā suṇitvā uggahetvā upadhārayitvā upalakkhayitvāti – tava sutvāna nigghosaṃ.
Sikkhe nibbānamattanoti. Sikkhāti tisso sikkhā – adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā…pe… ayaṃ adhipaññāsikkhā. Nibbānamattanoti attano rāgassa nibbāpanāya, dosassa nibbāpanāya, mohassa nibbāpanāya, kodhassa nibbāpanāya, upanāhassa nibbāpanāya…pe… sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ samāya upasamāya vūpasamāya nibbāpanāya paṭinissaggāya paṭipassaddhiyā adhisīlampi sikkheyya, adhicittampi sikkheyya, adhipaññampi sikkheyya. Imā tisso sikkhāyo āvajjanto sikkheyya, jānanto sikkheyya, passanto sikkheyya, paccavekkhanto sikkheyya, cittaṃ padahanto sikkheyya, saddhāya adhimuccanto sikkheyya, vīriyaṃ paggaṇhanto sikkheyya, satiṃ upaṭṭhapento sikkheyya, cittaṃ samādahanto sikkheyya, paññāya pajānanto sikkheyya, abhiññeyyaṃ abhijānanto sikkheyya, pariññeyyaṃ parijānanto sikkheyya, pahātabbaṃ pajahanto sikkheyya, bhāvetabbaṃ bhāvento sikkheyya, sacchikātabbaṃ sacchikaronto sikkheyya, ācareyya samācareyya samādāya vatteyyāti – sikkhe nibbānamattano. Tenāha so brāhmaṇo –
“Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ, [iccāyasmā dhotako]
Vācābhikaṅkhāmi mahesi tuyhaṃ;
Tava sutvāna nigghosaṃ, sikkhe nibbānamattano”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
第五 度多迦學童所問之義釋
一 尊者度多迦曰:
世尊!我問尊師請語我 大仙!尊師之語我期待
聞尊師〔說法〕音聲 可學自己之寂滅(1061)
世尊!「我問尊師請語我」〔之句中〕,「我問」者,為明解未見之問、為令他合流己見之問、
為斷疑念之問之三問……乃至(六三頁以下參照)……此是三問……乃至(四九頁以下參照)……是涅槃問。
「我問尊師〕者,我問於尊師、乞於尊師、求於尊師、信樂於尊師、請為我說。此是「我問尊師」〔之義〕。
「世尊」者,是尊重之同義語……乃至(一二頁以下參照)……「請語我〕者請語〔我〕,請言、示、施設、
確立、開顯、分別、說明。此是「世尊!我問尊師請語我」〔之義〕。
「尊者度多迦曰」〔之句中〕,曰「如斯」者,此是句之接續。「尊者」是敬語。
度多迦者,是彼婆羅門之名……乃至(一○頁參照)……稱呼。此是「尊者度多迦曰」〔之義〕。
「大仙!尊師之語我期待」者,我期待尊師之語、語路、說示、示教、教訓而期待、欲、樂、冀求、希望、熱望。
「大仙」者,由何之義而為大仙耶?世尊求大戒蘊、覓求、遍求故是大仙……乃至(一二頁參照)……
「人牛王於何處耶」?〔求、覓求、遍求故是大仙〕。此是「大仙!尊師之語我期待」〔之義〕。
「聞尊師之音聲〕,聞尊師之語、語路、說示、示教、教訓、聽、把持、保持、觀察。
此是「聞尊師之音聲」〔之義〕。
「可學自己之寂滅」〔之句中〕,「可學」者,是增上戒學、增上心學、增上慧學之三學……
乃至(二五頁以下參照)……此是增上慧學。
〔可學〕自己之寂滅者,為貪之消滅、瞋之消滅、痴之消滅、忿之消滅、恨之消滅……乃至(四一頁參照)……
為一切不善行之寂、寂靜、寂滅、消滅、捨遣、安息亦學增上戒,亦學增上心,亦學增上慧。
顧念學此等三學,知而學、見而學、觀察而學、於心決意而學、以信信解而學、勵精進而學、令現起念而學、
等持心而學、以慧知解而學、知通應知通而學、以信信解而學、遍知應遍知而學、捨斷應捨斷而學、
修習應修習而學、作證應作證而學,應行、應修行、應正行、應行正持。此是「可學自己之寂滅」〔之義〕。
故彼婆羅門言。
尊者度多迦曰:
世尊!我問尊師請語我 大仙!尊師之語我期待
聞尊師說法音聲 可學自己之寂滅
☸.....................................................................
31.
Tenahātappaṃ karohi, [dhotakāti bhagavā]
Idheva nipako sato;
Ito sutvāna nigghosaṃ, sikkhe nibbānamattano.
Tenahātappaṃ karohīti ātappaṃ karohi, ussāhaṃ karohi, ussoḷhiṃ karohi, thāmaṃ karohi, dhitiṃ karohi, vīriyaṃ karohi, chandaṃ janehi sañjanehi upaṭṭhapehi samuṭṭhapehi nibbattehi abhinibbattehīti – tenahātappaṃ karohi.
Dhotakāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – dhotakāti bhagavā.
Idheva nipako satoti. Idhāti imissā diṭṭhiyā imissā khantiyā imissā ruciyā imasmiṃ ādāye imasmiṃ dhamme imasmiṃ vinaye imasmiṃ dhammavinaye imasmiṃ pāvacane imasmiṃ brahmacariye imasmiṃ satthusāsane imasmiṃ attabhāve imasmiṃ manussaloke. Nipakoti nipako paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato…pe… so vuccati satoti – idheva nipako sato.
Ito sutvāna nigghosanti ito mayhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ sutvā suṇitvā uggaṇhitvā upadhārayitvā upalakkhayitvāti – ito sutvāna nigghosaṃ.
Sikkhe nibbānamattanoti. Sikkhāti tisso sikkhā – adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā…pe… ayaṃ adhipaññāsikkhā. Nibbānamattanoti attano rāgassa nibbāpanāya, dosassa nibbāpanāya, mohassa nibbāpanāya, kodhassa nibbāpanāya, upanāhassa nibbāpanāya…pe… sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ samāya upasamāya vūpasamāya nibbāpanāya paṭinissaggāya paṭipassaddhiyā adhisīlampi sikkheyya, adhicittampi sikkheyya, adhipaññampi sikkheyya. Imā tisso sikkhāyo āvajjanto sikkheyya, jānanto sikkheyya…pe… sacchikātabbaṃ sacchikaronto sikkheyya, ācareyya samācareyya samādāya vatteyyāti – sikkhe nibbānamattano. Tenāha bhagavā –
“Tenahātappaṃ karohi, [dhotakāti bhagavā]
Idheva nipako sato;
Ito sutvāna nigghosaṃ, sikkhe nibbānamattano”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
二 世尊宣示:「度多迦!
然而須熱心 茲〔佛教〕有智有念
由茲聞音聲 可學自寂滅」(1063)
「然而須熱、心」者,須熱心、須努力、須勤勉、須精進、須堅固〔心〕、須精勤,令生〔努力之〕欲、令發生、
令現起、令起、令生起、此是「然而須熱、心」〔之義〕。
「世尊宣示:度多迦!」〔之句中〕,「度多迦」者,是世尊呼彼婆羅門之名。
世尊者,此是尊重同義語……乃至(一二頁以下參照)……是與作證共同施設者。
此是「世尊宣示:度多迦!」〔之義〕。
「茲有智有念」〔之句中〕,「茲」者,是於此〔佛教之〕見,於此之忍(智)、於此之意欲、於此之持說、於此之法、
於此之律、於此之法與律、於此之宣說、於此之梵行、於此之師〔佛〕教、於此之身體、於此之人界。
有智者,是有智者、賢者、有慧者、覺慧者、智者、辨知者、慧者。有念者,是由四原因而有念。
〔即〕對於身修習身隨觀念住而有念……乃至(三○頁以下參照)……言彼為有念。此是「茲有智有念」〔之義〕。
「由茲聞音聲」者,是由茲聞我語、語路、說示、示教、教訓、聽、聽取、把取、保持、觀察。
此是「由茲聞音聲」〔之義〕。
「可學自寂滅」〔之句中〕,「可學」者,是增上戒學、增上心學、增上慧學之三學……乃至(二五頁以下參照)……
此是增上慧學。「〔可學〕自寂滅」者,為貪之消滅、瞋之消滅、痴之消滅、忿之消滅、恨之消滅……
乃至(三九頁參照)……為一切不善行之寂、寂靜、寂滅、消滅、捨遣、安息亦學增上戒,亦學增上心,
亦學增上慧。
顧念此等三學而可學、知而學……乃至(一一二頁參照)……作證應作證而學,可行、修行、正行、正持而行。
此是「可學自寂滅」〔之義〕。
故世尊宣示。
世尊宣示:「度多迦!
然而須熱心 茲有智有念
由茲聞音聲 可學自寂滅」
☸.....................................................................
32.
Passāmahaṃ devamanussaloke, akiñcanaṃ brāhmaṇamiriyamānaṃ;
Taṃ taṃ namassāmi samantacakkhu, pamuñca maṃ sakka kathaṃkathāhi.
Passāmahaṃ devamanussaloketi. Devāti tayo devā – sammutidevā, upapattidevā, visuddhidevā. Katame sammutidevā? Sammutidevā vuccanti rājāno ca rājakumārā ca deviyo ca. Ime vuccanti sammutidevā. Katame upapattidevā? Upapattidevā vuccanti cātumahārājikā devā tāvatiṃsā devā yāmā devā tusitā devā nimmānaratī devā paranimmitavasavattī devā brahmakāyikā devā ye ca devā taduttari [tatrupari (syā.)]. Ime vuccanti upapattidevā. Katame visuddhidevā? Visuddhidevā vuccanti tathāgatasāvakā arahanto khīṇāsavā ye ca paccekabuddhā. Ime vuccanti visuddhidevā. Bhagavā sammutidevānañca upapattidevānañca visuddhidevānañca devo ca atidevo ca devātidevo ca sīhasīho nāganāgo gaṇigaṇī munimunī rājarājā. Passāmahaṃ devamanussaloketi manussaloke devaṃ passāmi atidevaṃ passāmi devātidevaṃ passāmi dakkhāmi olokemi nijjhāyāmi upaparikkhāmīti – passāmahaṃ devamanussaloke.
Ākiñcanaṃ brāhmaṇamiriyamānanti. Akiñcananti rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ, te kiñcanā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā, tasmā buddho akiñcano. Brāhmaṇoti bhagavā sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo – sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti, sīlabbataparāmāso bāhito hoti, rāgo bāhito hoti, doso bāhito hoti, moho bāhito hoti, māno bāhito hoti, bāhitāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.
Bāhitvā sabbapāpakāni, [sabhiyāti bhagavā]
Vimalo sādhusamāhito ṭhitatto;
Saṃsāramaticca kevalī so, asito tādi pavuccate sa brahmāti.
Iriyamānanti carantaṃ viharantaṃ iriyantaṃ vattentaṃ pālentaṃ yapentaṃ yāpentanti – akiñcanaṃ brāhmaṇamiriyamānaṃ.
Taṃ taṃ namassāmi samantacakkhūti. Tanti bhagavantaṃ bhaṇati. Namassāmīti kāyena vā namassāmi, vācāya vā namassāmi, cittena vā namassāmi, anvatthapaṭipattiyā vā namassāmi, dhammānudhammapaṭipattiyā vā namassāmi sakkaromi garuṃ karomi mānemi pūjemi. Samantacakkhūti samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ. Bhagavā sabbaññutañāṇena upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato.
“Na tassa addiṭṭhamidhatthi [adiṭṭhamidhatthi (syā. ka.) mahāni. 156] kiñci, atho aviññātamajānitabbaṃ;
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ, tathāgato tena samantacakkhū”ti.
Taṃ taṃ namassāmi samantacakkhu.
Pamuñca maṃ sakka kathaṃkathāhīti. Sakkāti sakko bhagavā sakyakulā pabbajitotipi sakko. Atha vā, aḍḍho [addho (syā. ka.)] mahaddhano dhanavātipi sakko. Tassimāni dhanāni, seyyathidaṃ – saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ satipaṭṭhānadhanaṃ sammappadhānadhanaṃ iddhipādadhanaṃ indriyadhanaṃ baladhanaṃ bojjhaṅgadhanaṃ maggadhanaṃ phaladhanaṃ nibbānadhanaṃ. Imehi anekavidhehi dhanaratanehi aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Atha vā, sakko pahu visavī alamatto sūro vīro vikkanto abhīrū acchambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsotipi sakko. Kathaṃkathā vuccati vicikicchā. Dukkhe kaṅkhā, dukkhasamudaye kaṅkhā, dukkhanirodhe kaṅkhā, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya kaṅkhā, pubbante kaṅkhā, aparante kaṅkhā, pubbantāparante kaṅkhā, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhā. Yā evarūpā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ dvedhāpatho saṃsayo anekaṃsaggāho āsappanā parisappanā apariyogāhanā chambhitattaṃ cittassa manovilekho. Pamuñca maṃ sakka kathaṃkathāhīti muñca maṃ pamuñca maṃ mocehi maṃ pamocehi maṃ uddhara maṃ samuddhara maṃ vuṭṭhāpehi maṃ kathaṃkathāsallatoti – pamuñca maṃ sakka kathaṃkathāhi. Tenāha so brāhmaṇo –
“Passāmahaṃ devamanussaloke, akiñcanaṃ brāhmaṇamiriyamānaṃ;
Taṃ taṃ namassāmi samantacakkhu, pamuñca maṃ sakka kathaṃkathāhī”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
三 我見天與人之世界 動作無所有婆羅門
普眼者!我將禮尊師 釋迦〔佛〕!度我諸疑惑(1063)
「我見天與人之世界」〔之句中〕,天者,是(一)世俗天、(二)生起天、(三)清淨天之三天。
(一)世俗天者云何?世俗天,是王、王子、王后。
(二)生起天者云何?生起天者,是四大王天、三十三天、夜摩天、都率天、化樂天、他化自在天、
梵眾天及其上之天。
(三)清淨天者云何?清淨天者,是如來之弟子(聲聞)之阿羅漢漏盡者及辟支佛(緣覺)。
世尊是世俗天、生起天、清淨天中之天,是勝之天,天中之勝天。
是獅子中之獅子,是龍中之龍,眾主中之眾主,牟尼中之牟尼,王中之王。
「我見天與人之世界」者,於人問世間我見天、見勝之天、見天中之勝天、觀、眺、省思、普觀。
此是「我見天與人之世界」〔之義〕。
「動作無所有婆羅門」〔之句中〕,「無所有」者,是貪所有、瞋所有、痴所有、慢所有、見所有、煩惱所有、
惡行所有之捨斷。於佛世尊捨斷彼等諸所有、能根絕、如截多羅樹頂而為滅無,於未來不生起者。
故世尊是無所有者。「婆羅門」者,世尊乃拒外七法故是婆羅門。
〔即〕拒外有身見、拒外疑、拒外戒禁取、拒外貪、拒外瞋、拒外痴、拒外慢。
彼〔世尊〕拒外雜染而資再有有不安有苦報於未來資生老死諸惡不善法。
世尊宣示:「薩毘耶!
離垢斥一切諸惡 等持善〔心〕自住立
有諸功德越輪迴 無依止者婆羅門」
「動作」者,是有行、行作、動作、活動、護持、持續、維持。此是「動作無所有婆羅門」〔之義〕。
「普眼者我禮尊師」〔之句中〕,「尊師」者,是言世尊。
「禮拜」者,是由身而禮拜,由語而禮拜,由意而禮拜,由隨義之行道而禮拜,由法隨義之行道而禮拜,恭敬、
尊重、尊敬、奉事、敬重。
「普眼者」〔之句中〕,「普眼」者,是一切知智。世尊具一切知智、正具、達、正達、成、正成、具備。
彼不能見之物此世亦無何物
又不能識之物亦〔無〕不可知者
可能知之物一切此皆知通
旨此如斯之故如來是普眼者
此是「普眼者!我禮拜尊師」〔之義〕。
「釋迦〔佛〕!度我諸疑惑」〔之句中〕,「釋迦」者,是世尊由釋迦族出家故而為釋迦。
或又富者、大富者、具財者故亦為釋迦。
彼有此等諸財、所謂、信財、戒財、慚財、愧財、聞財、捨財、慧財、念住財、神足財、根財、力財、覺支財、
道財、果財、涅槃財。由此等多數之財寶而是富者、大富者、具財者故亦是釋迦。
或又可能者、權力者、有用者、勇者、英雄、戰士、無怖者、無懼者、無駭者、無財走者、怖畏恐怖之捨斷者、
身毛豎立之離去者故亦是釋迦。「疑惑」者,是疑。
〔即〕對苦猶豫(疑)、對苦之集猶豫、對後際猶豫、對前後際猶豫、對此緣性之諸緣起法猶豫,是對所有如斯猶豫、
疑問、猶豫性、疑念、疑、迷惑、二路、疑惑、多岐取、不決定、不確定、不沉潛、心之硬直、意困惑。
「釋迦佛!度我諸疑惑」者,放我諸疑惑箭、請脫我、請度脫我、請拔取我、請拔去我、請使我上起。
此是「釋迦佛!度我諸疑惑」〔之義〕。故彼之婆羅門言:
我見天與人之世界 動作無所有婆羅門
普眼者!我禮拜尊師 釋迦〔佛〕!度我諸疑惑
☸.....................................................................
33.
Nāhaṃ sahissāmi pamocanāya, kathaṃkathiṃ dhotaka kañci loke;
Dhammañca seṭṭhaṃ ājānamāno, evaṃ tuvaṃ oghamimaṃ taresi.
Nāhaṃ sahissāmi [samīhāmi (ka.)] pamocanāyāti nāhaṃ taṃ sakkomi muñcituṃ pamuñcituṃ mocetuṃ pamocetuṃ uddharituṃ samuddharituṃ uṭṭhāpetuṃ samuṭṭhāpetuṃ kathaṃkathāsallatoti. Evampi nāhaṃ sahissāmi pamocanāya. Atha vā, na īhāmi na samīhāmi na ussahāmi na vāyamāmi na ussāhaṃ karomi na ussoḷhiṃ karomi na thāmaṃ karomi na dhitiṃ karomi na vīriyaṃ karomi na chandaṃ janemi na sañjanemi na nibbattemi na abhinibbattemi assaddhe puggale acchandike kusīte hīnavīriye appaṭipajjamāne dhammadesanāyāti. Evampi nāhaṃ sahissāmi pamocanāya. Atha vā, natthañño koci mocetā. Te yadi moceyyuṃ sakena thāmena sakena balena sakena vīriyena sakena parakkamena sakena purisathāmena sakena purisabalena sakena purisavīriyena sakena purisaparakkamena attanā sammāpaṭipadaṃ anulomapaṭipadaṃ apaccanīkapaṭipadaṃ anvatthapaṭipadaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ paṭipajjamānā moceyyunti. Evampi nāhaṃ sahissāmi pamocanāya.
Vuttañhetaṃ bhagavatā – “so vata, cunda, attanā palipapalipanno paraṃ palipapalipannaṃ uddharissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. So vata, cunda, attanā adanto avinīto aparinibbuto paraṃ damessati vinessati parinibbāpessatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti. Evampi nāhaṃ sahissāmi pamocanāya.
Vuttañhetaṃ bhagavatā –
“Attanā hi [attanāva (bahūsu) dha. pa. 165] kataṃ pāpaṃ, attanā saṃkilissati;
Attanā akataṃ pāpaṃ, attanāva visujjhati;
Suddhi asuddhi paccattaṃ, nāñño aññaṃ visodhaye”ti.
Evampi nāhaṃ sahissāmi pamocanāya.
Vuttañhetaṃ bhagavatā – “evameva kho, brāhmaṇa, tiṭṭhateva nibbānaṃ tiṭṭhati nibbānagāmimaggo tiṭṭhāmahaṃ samādapetā, atha ca pana mama sāvakā mayā evaṃ ovadiyamānā evaṃ anusāsiyamānā appekacce accantaniṭṭhaṃ nibbānaṃ ārādhenti ekacce nārādhentīti. Ettha kyāhaṃ, brāhmaṇa karomi? Maggakkhāyī, brāhmaṇa, tathāgato. Maggaṃ buddho ācikkhati. Attanā paṭipajjamānā mucceyyunti [muñceyyunti (syā.)]. Evampi nāhaṃ sahissāmi pamocanāya”.
Kathaṃkathiṃ dhotaka kañci loketi kathaṃkathiṃ puggalaṃ sakaṅkhaṃ sakhilaṃ sadveḷhakaṃ savicikicchaṃ. Kañcīti kañci khattiyaṃ vā brāhmaṇaṃ vā vessaṃ vā suddaṃ vā gahaṭṭhaṃ vā pabbajitaṃ vā devaṃ vā manussaṃ vā. Loketi apāyaloke…pe… āyatanaloketi – kathaṃkathiṃ dhotaka kañci loke.
Dhammañca seṭṭhaṃ ājānamānoti dhammaṃ seṭṭhaṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Seṭṭhanti aggaṃ seṭṭhaṃ viseṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ dhammaṃ ājānamāno vijānamāno paṭivijānamāno paṭivijjhamānoti – dhammañca seṭṭhaṃ ājānamāno.
Evaṃ tuvaṃ oghamimaṃ taresīti evaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tareyyāsi uttareyyāsi patareyyāsi samatikkameyyāsi vītivatteyyāsīti – evaṃ tuvaṃ oghamimaṃ taresi. Tenāha bhagavā –
“Nāhaṃ sahissāmi pamocanāya, kathaṃkathiṃ dhotaka kañci loke;
Dhammañca seṭṭhaṃ ājānamāno, evaṃ tuvaṃ oghamimaṃ taresī”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
四 度多迦!我於世間 不能度脫疑惑者
但〔汝自〕了最勝法 如斯汝可度暴流(1064)
「我不能令度脫」〔之句中〕,我不能由疑惑箭放汝、解放、令脫、令度脫、拔取、拔去、起上。
此是「我不能令度脫」〔之義〕。或又不信、不欲、懈怠而乏精進,向不行道人說法我無力?不堪、不努力、不勵行、
不努力、不盡力、不用力、不堅固心、不精進。不生〔努力〕之欲、不令發生、不起、不令生起。
此是「我不能令度脫」〔之義〕。
或又其他何人亦無可使脫。若彼等欲脫,〔彼〕由於己力勢、由於己力、由於己精進、由於己發勤、由於己堅強力勢、
由於己堅強力、由於己堅強精進力、由於己堅強發勤,且自行道之正行道、隨順之行道、隨義之行道、
法隨法之行道可令脫。此是「我不能使度脫」〔之義〕。
即世尊已如斯說:「純陀!實彼自陷泥沼,其他無有道理可救出陷於泥沼。
純陀!實彼自不調御、不週伏、不寂滅、其他無有道理可調御、調伏令寂滅」。
此是「我不能令度脫」〔之義〕。
又世尊已如斯說 自如行惡自污染
自如不行惡自淨 不可淨他各自淨
如斯亦是「我不能令度脫」〔之義〕。
又世尊如斯說。「如斯,婆羅門!涅槃存在。至涅槃是道亦存在。宣教者之我亦存在。
而我諸弟子受我如斯之教誡、如斯之教示、一部者令成滿究極涅槃,一部者未成滿。
婆羅門!此時我為何耶?婆羅門!如來是說道者,〔只〕被問而宣說道。
〔學人〕自行道而不可不解脫」。如斯亦是「我不能令度脫」〔之義〕。
「度多迦!我於世間不能度脫任何疑惑者」〔之句中〕,疑惑者,是有疑惑、猶豫、栽(頑迷)、迷惑、疑之人。
是剎帝利、婆羅門、毘舍、首陀、在家者、出家者、天、人亦是。
「於世間」者,是惡趣世間……乃至(一八頁參照)……而於處世間。
此是「度多迦!我於世間不能度脫任何疑惑者」〔之義〕。
「但汝且了最勝法」〔之句中〕,「最勝法」者,是不死、涅槃。
是所有彼一切行之止、一切依之捨遣、渴愛之盡滅、離貪、滅、涅槃。
「最勝」者,是最高、最勝、最 殊勝、透逸、最上勝妙之法。「且了知」是且了知、識知、別知、通達。
此是「但汝且了最勝法」〔之義〕。
「如斯汝可度暴流」,如斯汝可度欲流、有流、見流、無明流,可超越、可離越。
此是「如斯汝可度暴流」〔之義〕。故世尊宣示:
度多迦!我於世間 不能度脫疑惑者
但汝〔自〕了最勝法 如斯汝可度暴流
☸.....................................................................
34.
Anusāsa brahme karuṇāyamāno, vivekadhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ;
Yathāhaṃ ākāsova [ākāso ca (syā.)] abyāpajjamāno [abyāpajjhamāno (syā.)], idheva santo asito careyyaṃ.
Anusāsa brahme karuṇāyamānoti anusāsa brahme anuggaṇha brahme anukampa brahmeti – anusāsa brahme. Karuṇāyamānoti karuṇāyamāno anudayamāno [anuddayamāno (bahūsu)] anurakkhamāno anuggaṇhamāno anukampamānoti – anusāsa brahme karuṇāyamāno.
Vivekadhammaṃ yamahaṃ vijaññanti vivekadhammaṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Yamahaṃ vijaññanti yamahaṃ jāneyyaṃ ājāneyyaṃ vijāneyyaṃ paṭivijāneyyaṃ paṭivijjheyyaṃ adhigaccheyyaṃ phasseyyaṃ sacchikareyyanti – vivekadhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ.
Yathāhaṃ ākāsova abyāpajjamānoti yathā ākāso na pajjati na gaṇhati [natthi… syā. … potthake] na bajjhati na palibajjhati, evaṃ apajjamāno agaṇhamāno abajjhamāno apalibajjhamānoti – evampi ākāsova abyāpajjamāno. Yathā ākāso na rajjati lākhāya vā haliddiyā [haliddena (syā.)] vā nīliyā [nīlena (syā.)] vā mañjeṭṭhāya vā evaṃ arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti [akiliyamāno (syā.)] – evampi ākāsova abyāpajjamāno. Yathā ākāso na kuppati na byāpajjati na patilīyati [patiṭṭhiyati (ka.)] na paṭihaññati, evaṃ akuppamāno abyāpajjamāno appatilīyamāno appaṭihaññamāno appaṭihatamānoti – evampi ākāsova abyāpajjamāno.
Idheva santo asito careyyanti. Idheva santoti idheva santo idheva samāno idheva nisinno samāno imasmiṃyeva āsane nisinno samāno imissāyeva parisāya nisinno samānoti, evampi – idheva santo. Atha vā, idheva santo upasanto vūpasanto nibbuto paṭippassaddhoti, evampi – idheva santo. Asitoti dve nissayā – taṇhānissayo ca diṭṭhinissayo ca…pe… ayaṃ taṇhānissayo…pe… ayaṃ diṭṭhinissayo… taṇhānissayaṃ pahāya diṭṭhinissayaṃ paṭinissajjitvā cakkhuṃ anissito, sotaṃ anissito, ghānaṃ anissito, jivhaṃ anissito, kāyaṃ anissito, manaṃ anissito, rūpe… sadde… gandhe … rase… phoṭṭhabbe… dhamme… kulaṃ… gaṇaṃ… āvāsaṃ… lābhaṃ… yasaṃ… pasaṃsaṃ… sukhaṃ… cīvaraṃ… piṇḍapātaṃ… senāsanaṃ… gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ… kāmadhātuṃ… rūpadhātuṃ… arūpadhātuṃ… kāmabhavaṃ… rūpabhavaṃ… arūpabhavaṃ… saññābhavaṃ… asaññābhavaṃ… nevasaññānāsaññābhavaṃ… ekavokārabhavaṃ… catuvokārabhavaṃ… pañcavokārabhavaṃ… atītaṃ… anāgataṃ… paccuppannaṃ… diṭṭhasutamutaviññātabbe [diṭṭhaṃ, sutaṃ, mutaṃ, viññātaṃ, sabbe. mahāni. 46 passitabbaṃ] dhamme asito anissito anallīno anupagato anajjhosito anadhimutto nikkhanto nissaṭo [nissaṭṭho (syā.)] vippamutto visaṃyutto vimariyādikatena cetasā. Careyyanti careyyaṃ vihareyyaṃ iriyeyyaṃ vatteyyaṃ yapeyyaṃ yāpeyyanti – idheva santo asito careyyaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
“Anusāsa brahme karuṇāyamāno, vivekadhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ;
Yathāhaṃ ākāsova abyāpajjamāno, idheva santo asito careyyan”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
五 梵者!悲愍請教授 我可識知遠離法
恰如虛空無障礙 可行無依茲寂靜(1065)
「梵者!悲愍請教授」〔之句中〕,梵者!請教授,梵者!請教授者,乃梵者!請攝取,梵者!請憐愍。
此是「梵者!請教授」〔之義〕。悲愍者,是悲愍、哀愍、隨護、攝取、憐愍。此是「梵者!悲愍請教授」〔之義〕。
「我可識知遠離法」〔之句中〕,遠離法者,是不死、涅槃。即是所有彼一切行之止、一切依之捨遣、渴愛之盡滅、
離貪、滅、涅槃。「我可識知」者,是我可知、可識知、可別知、可所通達。此是「我可識知遠離法」〔之義〕。
「恰如虛空無障礙」者,是恰如虛空無著、無縛、無結縛,如斯無著、無縛、不結縛。此是「如虛空無障礙」。
譬如虛空而亦血赤色、而亦鬱金色、而赤青色、亦深紅色而不染,如斯不染、不污、不昏迷、不染污。
此亦是如「虛空無障礙」。
譬如虛空不怒、不恚怒、不拒斥、不害破,如斯是不怒、不恚怒、不拒斥、不被害破。此亦是「如虛空無障礙」。
「可行無依茲寂靜」〔之句中〕,「茲寂靜」者,是茲寂靜而坐於茲,而此坐為坐而在此眾中坐。此是「茲寂靜」〔之義〕。
或又於茲是寂、寂靜、寂滅而安息。此亦是「茲寂靜」〔之義〕。
無依〔之句中「依」者〕,是愛依、見依之二依……乃至(四○頁參照)……此是愛依……乃至(四○頁參照)……此是見依。
捨斷愛依、捨遣見依、不依止眼、不依止耳、不依止鼻、不依止舌、不依止身、不依止意、不依止於色、聲、香、
味、觸、施主、眾、住居、利得、名聲、賞讚、安樂、衣服、食物、臥坐所、病者之資具藥品、慾界、色界、
無色界、慾有、色有、想有、無想有、非想非非想有、一蘊有、四蘊有、五蘊有、過去、未來、現在,
可見聞覺識不依止諸法、不依著、不近著、不縛著、不信解、出離、棄遣、離脫、以不限定心而住。
此是「無依」。「可行」者,是可行、行作、動作、活動、護持、持續、維持。
此是「可行無依茲寂靜」〔之義〕。故彼婆羅門言:
梵者悲愍請教授 我可識知遠離法
恰如虛空無障礙 可行無依茲寂靜
☸.....................................................................
35.
Kittayissāmi te santiṃ, [dhotakāti bhagavā]
Diṭṭhe dhamme anītihaṃ;
Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattikaṃ.
Kittayissāmi te santinti rāgassa santiṃ, dosassa santiṃ, mohassa santiṃ, kodhassa santiṃ, upanāhassa…pe… makkhassa… paḷāsassa… issāya… macchariyassa… māyāya… sāṭheyyassa… thambhassa… sārambhassa… mānassa… atimānassa… madassa… pamādassa… sabbakilesānaṃ… sabbaduccaritānaṃ… sabbadarathānaṃ… sabbapariḷāhānaṃ… sabbasantāpānaṃ… sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ santiṃ upasantiṃ vūpasantiṃ nibbutiṃ paṭippassaddhiṃ kittayissāmi pakittayissāmi ācikkhissāmi desessāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi vibhajissāmi uttānīkarissāmi pakāsissāmīti – kittayissāmi te santiṃ.
Dhotakāti bhagavāti. Dhotakāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – dhotakāti bhagavā.
Diṭṭhe dhamme anītihanti. Diṭṭhe dhammeti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme sabbe saṅkhārā aniccāti…pe… yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhāvite dhamme vibhūte dhammeti, evampi – diṭṭhe dhamme…pe…. Atha vā, dukkhe diṭṭhe dukkhaṃ kathayissāmi, samudaye diṭṭhe samudayaṃ kathayissāmi, magge diṭṭhe maggaṃ kathayissāmi, nirodhe diṭṭhe nirodhaṃ kathayissāmīti, evampi – diṭṭhe dhamme…pe…. Atha vā, sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opaneyyikaṃ [opanayikaṃ (syā. ka.)] paccattaṃ veditabbaṃ viññūhīti, evampi – diṭṭhe dhamme. Anītihanti na itihītihaṃ na itikirāya na paramparāya na piṭakasampadāya na takkahetu na nayahetu na ākāraparivitakkena na diṭṭhinijjhānakkhantiyā sāmaṃ sayamabhiññātaṃ attapaccakkhadhammaṃ, taṃ kathayissāmīti – diṭṭhe dhamme anītihaṃ.
Yaṃ viditvā sato caranti yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā; “sabbe saṅkhārā aniccā”ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā; “sabbe saṅkhārā dukkhā”ti…pe… “sabbe dhammā anattā”ti…pe… “yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamman”ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato…pe… so vuccati sato. Caranti caranto viharanto iriyanto vattento pālento yapento yāpentoti – yaṃ viditvā sato caraṃ.
Tare loke visattikanti visattikā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Visattikāti kenaṭṭhena visattikā…pe… visaṭā vitthatāti visattikā. Loketi apāyaloke…pe… āyatanaloke. Tare loke visattikanti loke vesā visattikā, loke vetaṃ visattikaṃ sato tareyya uttareyya patareyya samatikkameyya vītivatteyyāti – tare loke visattikaṃ. Tenāha bhagavā –
“Kittayissāmi te santiṃ, [dhotakāti bhagavā]
Diṭṭhe dhamme anītihaṃ;
Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattikan”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
六 世尊宣示:「多度迦!
有關現世非傳聞 一切寂靜我告汝
知彼有念而行作 可度世間之愛著」(1066)
「一切寂靜我告汝」〔之句中〕,我欲告貪之寂、瞋之寂、痴之寂、忿、恨、覆、惱、嫉、慳、諂、誑、強情、
激情、慢、過慢、憍、放逸、一切煩惱、一切惡行、一切不安、一切熱惱、一切熱苦、一切不善行之寂、寂靜、
寂滅、消滅、安息而欲言、示、施設、確立、開顯、分別、顯示、說明。此是「一切寂靜我告汝」〔之義〕。
世尊宣示:「度多迦!」〔之句中〕,「度多迦」者,是世尊呼彼婆羅門之名。
世尊者,此是尊重同義語……乃至(一二頁以下參照)……此謂世尊語……是與作證共
同施設者。此是世尊宣示:「度多迦!」〔之義〕。
「有關現世非傳聞」〔之句中〕,「有關現世」者,是現世(所見之法)、所知之法、
考量之法、度知之法、辨知之法、明暸之法。〔即〕「一切行是無常」……乃至(一九
頁以下參照)……「所有集法皆是此滅法」,是有關於所見之法、知之法、考量之法、
度知之法、辨知之法、明暸之法。如斯是有關於現世(所見之法)。或又有關於所見
之苦、我語苦、有關於所見集而語集、有關於所見道而語道、有關於所見滅而語滅。
如斯亦是「有關於所見之法」。或又可自見,是無時的,可謂來見,可導引於〔聖道〕,
諸識者是有關於所見法各自可知者。如斯亦是「有關於所見之法」。「非傳聞」者,不
〔由他之〕傳聞、不傳說、不傳承、不依於藏〔經〕之說、不依於思擇、不依於推
論、不依於行相之審思、不依於見、省思、忍,說自己自知通、自現見法。此是「有
關現世非傳聞」〔之義〕。
「知彼有念而行作」〔之句中〕,「知彼」者,是知解彼,考量、度知、辨知、而明
暸。〔即〕「一切行是無常」……乃至(一九頁以下參照)……知解「所有集法皆是滅
法」,考量、度知、辨知而明暸。「有念」者,是由四行相而有念。〔即〕對身修習身
隨觀念住而有念……乃至(三○頁參照)……言彼有念。「行作」者,是行、行作、
動作、活動、護持、且維持。此是「知彼有念而行作」〔之義〕。
「可度世間之愛著」〔之句中〕,愛著者,是渴愛。即所有貪、染貪……乃至(一
三頁參照)……是貪欲、貪、不善根。「愛著」由於何義而為愛著耶……乃至(八九
頁參照)……能擴大擴展。此是「愛著」〔之義〕。「世間」者,是惡趣世間……乃至(八
九頁參照)……於處世間。「可度世間之愛著」者,世間之所有愛著之有念彼愛著而
可度、越度、超越、離越。此是「可度世間之愛著」〔之義〕。故世尊宣示。
世尊宣示:「度多迦!
一切寂靜我告汝 有關現世非傳聞
知彼有念而行作 可度世間之愛著」
☸.....................................................................
36.
Tañcāhaṃ abhinandāmi, mahesi santimuttamaṃ;
Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattikaṃ.
Tañcāhaṃ abhinandāmīti. Tanti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ nandāmi abhinandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmīti – tañcāhaṃ abhinandāmi.
Mahesisantimuttamanti. Mahesīti kiṃ mahesi bhagavā? Mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahantaṃ samādhikkhandhaṃ…pe… kahaṃ narāsabhoti mahesi. Santimuttamanti santi vuccati amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Uttamanti aggaṃ seṭṭhaṃ viseṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaranti – mahesi santimuttamaṃ.
Yaṃ viditvā sato caranti yaṃ viditaṃ katvā…pe… “sabbe saṅkhārā aniccā”ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā; “sabbe saṅkhārā dukkhā”ti… “sabbe dhammā anattā”ti…pe… “yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamman”ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato…pe… so vuccati sato. Caranti caranto…pe… yāpentoti – yaṃ viditvā sato caraṃ.
Tare loke visattikanti. Visattikā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Visattikāti kenaṭṭhena visattikā…pe… visaṭā vitthatāti visattikā. Loketi apāyaloke…pe… āyatanaloke. Tare loke visattikanti loke vesā visattikā, loke vetaṃ visattikaṃ sato tareyyaṃ uttareyyaṃ…pe… vītivatteyyanti – tare loke visattikaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
“Tañcāhaṃ abhinandāmi, mahesi santimuttamaṃ;
Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattikan”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
七 大仙!彼之最上寂 我〔聞彼〕而成歡喜
知彼有念而行作 可度世間之愛著 (一○六七)
「我〔聞彼〕而歡喜」〔之句中〕,「彼」者,是尊師之語、語路、說示、教訓。「歡
喜」者,是歡、歡喜、喜、隨喜、欲、樂、冀求、希望、熱望。此是「我〔聞彼〕而
歡喜」〔之義〕。
「大仙!彼之最上寂」〔之句中〕,大仙者,是世尊求大戒蘊、覓求、遍求故是大
仙(大求者)。是大定蘊……乃至(九○頁以下參照)……「人牛王於何處耶」?能求、
覓求、遍求故是大仙。「最上之寂」〔之句中〕,寂者,是不死涅槃。即所有彼一切行
之止、一切依之捨遣、渴愛之盡滅、是離貪、滅、涅槃。最上者,是最高、最勝、
最殊勝、秀逸、最上勝妙。此是「大仙!彼最上寂」〔之義〕。
「知彼有念而行作」〔之句中〕,知彼者,是知解彼,考量、度知、辨知、而明暸。
〔即〕「一切行是無常」……乃至(一九頁以下參照)……知解「所有集法皆是此滅
法」,考量、度知、辨知、而明暸。「有念」者,是由四行相而有念。〔即〕對身修習
身隨觀念住而有念……乃至(三○頁參照)……言彼為有念。「行作」者,是行、行
作、動作、活動、護持、持續、且維持。此是「知彼有念而行作」〔之義〕。
「可度世間之愛著」〔之句中〕,言渴愛為愛著。即所有貪、染貪……乃至(一三
頁參照)……是貪欲、貪、不善根。愛著者由何義而為愛著耶……乃至(八九頁參
照)……於擴、擴大。此是「愛著」〔之義〕。「世間」者,是惡趣世間……乃至(八九
頁參照)……於處世間。「可度世間之愛著」者,是世間之所有愛著有念愛著之可度、
越度、度過、超越、離越。此是「可度世間之愛著」〔之義〕。故彼婆羅門言:
大仙!彼之最上寂 我〔聞彼〕而成歡喜
知彼有念而行作 可度世間之愛著
☸.....................................................................
37.
Yaṃ kiñci sampajānāsi, [dhotakāti bhagavā]
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe;
Etaṃ viditvā saṅgoti loke, bhavābhavāya mākāsi taṇhaṃ.
Yaṃ kiñci sampajānāsīti yaṃ kiñci sampajānāsi ājānāsi paṭivijānāsi paṭivijjhasīti – yaṃ kiñci sampajānāsi. Dhotakāti bhagavāti. Dhotakāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – dhotakāti bhagavā.
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjheti. Uddhanti anāgataṃ; adhoti atītaṃ; tiriyañcāpi majjheti paccuppannaṃ. Uddhanti devaloko; adhoti apāyaloko; tiriyañcāpi majjheti manussaloko. Atha vā, uddhanti kusalā dhammā; adhoti akusalā dhammā; tiriyañcāpi majjheti abyākatā dhammā. Uddhanti arūpadhātu; adhoti kāmadhātu; tiriyañcāpi majjheti rūpadhātu. Uddhanti sukhā vedanā; adhoti dukkhā vedanā; tiriyañcāpi majjheti adukkhamasukhā vedanā. Uddhanti uddhaṃ pādatalā; adhoti adho kesamatthakā; tiriyañcāpi majjheti vemajjheti – uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe.
Etaṃ viditvā saṅgoti loketi saṅgo eso lagganaṃ etaṃ bandhanaṃ etaṃ palibodho esoti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – etaṃ viditvā saṅgoti loke.
Bhavābhavāya mākāsi taṇhanti. Taṇhāti rūpataṇhā saddataṇhā…pe… dhammataṇhā. Bhavābhavāyāti bhavābhavāya kammabhavāya punabbhavāya kāmabhavāya, kammabhavāya kāmabhavāya punabbhavāya rūpabhavāya, kammabhavāya rūpabhavāya punabbhavāya arūpabhavāya, kammabhavāya arūpabhavāya punabbhavāya punappunabbhavāya, punappunagatiyā punappunaupapattiyā punappunapaṭisandhiyā punappunaattabhāvābhinibbattiyā taṇhaṃ mākāsi mā janesi mā sañjanesi mā nibbattesi mābhinibbattesi, pajaha vinodehi byantīkarohi anabhāvaṃ gamehīti – bhavābhavāya mākāsi taṇhanti. Tenāha bhagavā –
“Yaṃ kiñci sampajānāsi, [dhotakāti bhagavā]
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe;
Etaṃ viditvā saṅgoti loke, bhavābhavāya mākāsi taṇhan”ti.
Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
Dhotakamāṇavapucchāniddeso pañcamo.
☸---------------------------------------------------------------------
八 世尊宣示:「度多迦!
上與下與橫及中 汝善知解所有物
知於世間此是著 勿為種種有愛事」 (一○六八)
「汝善知解所有物」〔之句中〕,汝知解、了知、識知、辨知、通達所有物。此是
「汝善知解所有物」〔之義〕。
「度多迦!者」是世尊呼彼婆羅門之名。「世尊」者,是尊重同義語……乃至(一
二頁以下參照)……此謂世尊語……是與作證共同施設之物。此是「世尊宣示:度多迦!」〔之義〕。
「上與下與橫及中」〔之句中〕,上者是言未來,下是過去,橫及中是現在。上是
天世間,下是地獄世間,橫及中是人世間。上是善法,下是不善法,橫及中是無記
法。上是無色界,下是慾界,橫及中是色界。上是樂受,下是苦受,橫及中是不苦
不樂受。上是由足蹠以上、下是由髮之頂端以下。橫及中是胴體。此是「上與下與橫及中」〔之義〕。
「知於世間此是著」,知此是著、此是懸著、此是結縛、此是礙著、了知、考量、
度知、辨知、而明暸。此是「知於世間此是著」〔之義〕。
「勿為種種有愛事」〔之句中〕,「愛」者,是色愛、聲愛、香愛、味愛、觸愛、法
愛。「種種之有」是於種種之有對業有、再有〔之義〕。〔即〕於慾有對業有、於慾有
對再有、於色有對業有、於色有對再有、於無色有對業有、於無色有對再有〔之義〕。
是對於再三之有、再三之趣、再三之生起、再三之結生、再三之身體發生〔之義〕。
勿向〔其等種種有之〕愛令生事、令發生事、起事、令生起事而須捨斷、除去、滅
除、令為滅無。此是「勿為種種有愛事」〔之義〕。故世尊宣示。
世尊宣示:「度多迦!
上與下與橫及中 汝善知解所有物
知於世間此是著 勿為種種有愛事」
〔世尊之說法之偈〕終否……乃至(三二頁參照)……說:「世尊!尊師是我師,
我是弟子」而坐。
度多迦學童所問之義釋第五〔畢〕
☸.....................................................................
2.6 Upasīvamāṇavapucchāniddesa 優波私婆問
38.
Eko ahaṃ sakka mahantamoghaṃ, [iccāyasmā upasīvo]
Anissito no visahāmi tārituṃ;
Ārammaṇaṃ [āramaṇaṃ (ka.)] brūhi samantacakkhu, yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyaṃ.
Eko ahaṃ sakka mahantamoghanti. Ekoti puggalo vā me dutiyo natthi, dhammo vā me dutiyo natthi, yaṃ vā puggalaṃ nissāya dhammaṃ vā nissāya mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tareyyaṃ uttareyyaṃ patareyyaṃ samatikkameyyaṃ vītivatteyyanti. Sakkāti sakko. Bhagavā sakyakulā pabbajitotipi sakko. Atha vā, aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Tassimāni dhanāni, seyyathidaṃ – saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ satipaṭṭhānadhanaṃ…pe… nibbānadhanaṃ. Imehi anekehi dhanaratanehi aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Atha vā, sakko pahu visavī alamatto sūro vīro vikkanto abhīrū achambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsotipi sakkoti – eko ahaṃ sakka mahantamoghaṃ.
Iccāyasmā upasīvoti. Iccāti padasandhi…pe…. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Upasīvoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā upasīvo.
Anissito no visahāmi tāritunti. Anissitoti puggalaṃ vā anissito dhammaṃ vā anissito no visahāmi na ussahāmi na sakkomi na paṭibalo mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tarituṃ uttarituṃ patarituṃ samatikkamituṃ vītivattitunti – anissito no visahāmi tārituṃ.
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhūti ārammaṇaṃ ālambaṇaṃ nissayaṃ upanissayaṃ brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi. Samantacakkhūti samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ. Bhagavā tena sabbaññutañāṇena upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato.
Na tassa adiṭṭhamidhatthi kiñci, atho aviññātamajānitabbaṃ;
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ, tathāgato tena samantacakkhūti.
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhu.
Yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyanti. Yaṃ nissitoti yaṃ puggalaṃ vā nissito dhammaṃ vā nissito mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tareyyaṃ uttareyyaṃ patareyyaṃ samatikkameyyaṃ vītivatteyyanti – yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
“Eko ahaṃ sakka mahantamoghaṃ, [iccāyasmā upasīvo]
Anissito no visahāmi tārituṃ;
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhu, yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyan”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
第六 優波私婆學童所問之義釋
一 尊者優波私婆曰:
「釋迦〔佛〕!我獨無依止 不能度於大暴流
普眼者請語所緣 依彼可度此暴流」 (一○六九)
「釋迦!我獨大暴流」〔之句中〕,獨大暴流者,是依止於彼人、又依止於彼法,
以度大欲流、有流、見流、無明流、越度、度過、超越、所離越處之人究竟唯我一
而無第二。又〔斯〕法究竟唯我一而無第二。此是「獨」〔之義〕。「釋迦者」,是世尊
由釋迦族出家故,是釋迦。或又是富者、大富者、具財者故是釋迦。彼有此等諸財、
所謂、信財、戒財、慚財、愧財、聞財、捨財、慧財、念住財、〔神足財、根財、力
財、覺支財、道財、果財〕、涅槃財。由此等多數之財寶而是富者、大富者、具財者
之故亦是釋迦。或又可能者、有能者、權力者、有用者、勇者、英雄、戰士、
無怖者、無懼者、無駭者、無敗走者,怖畏恐怖之捨斷者、身毛豎立之離去者故亦是釋迦。
此是「釋迦!我獨大暴流」〔之義〕。
「尊者優波私婆曰」〔之句中〕,「曰」(斯)者,是句之接續。「尊者,」是敬語。
優波私婆,是彼婆羅門之名……乃至(一○頁參照)……稱呼。此是「尊者優波私婆曰」〔之義〕。
「無依止而不能度」〔之句中〕,「無依止」者,不為依止於人,又不依止於法。「不
能」者,是力不及、不能、不堪。「度」者,是度大欲流、有流、見流、無明流、越度、
度過、超越、離越。此是「無依止而不能度」〔之義〕。
「普眼者!請語所緣」〔之句中〕,「請語所緣」者,請語所緣、對象、依止、近依、
言、示、施設、確立、開顯、分別、顯示、請說明。此是「請語所緣」〔之義〕。「普
眼者,」是言普眼一切知智。世尊具一切知智、正具、達、正達、成、正成、具備。
在彼不能見之物此世亦無何物
又無不能識之物亦(無)不可知之物
可能知之物一切皆可知通
旨此如斯之故如來是普眼者
此是「普眼者!請語所緣」〔之義〕。
「依彼可度此暴流」〔之句中〕,「依彼」者,是依止其人,又依止其法。「可度此
暴流」者,可度大欲流、有流、見流、無明流、可越度、度過、超越、離越。此是「依
彼可度此暴流」〔之義〕。故彼婆羅門言。
尊者優波私婆曰:
「釋迦!我獨無依止 而不能度大暴流
普眼者!請語所緣 依彼可度此暴流」
☸.....................................................................
39.
Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimā, [upasīvāti bhagavā]
Natthīti nissāya tarassu oghaṃ;
Kāme pahāya virato kathāhi, taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassa [rattamahābhipassa (syā.) passa abhidhānaganthe abyayavagge] .
Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimāti so brāhmaṇo pakatiyā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ lābhīyeva nissayaṃ na jānāti – “ayaṃ me nissayo”ti. Tassa bhagavā nissayañca ācikkhati uttariñca niyyānapathaṃ. Ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā tattha jāte cittacetasike dhamme aniccato pekkhamāno, dukkhato…pe… rogato… gaṇḍato… sallato… aghato… ābādhato… parato… palokato… ītito… upaddavato… bhayato… upasaggato… calato… pabhaṅguto… addhuvato… atāṇato… aleṇato… asaraṇato… asaraṇībhūtato… rittato… tucchato… suññato… anattato… ādīnavato… vipariṇāmadhammato… asārakato… aghamūlato… bhavato… vibhavato… sāsavato… saṅkhatato… mārāmisato… jātidhammato… jarādhammato… byādhidhammato… maraṇadhammato… sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammato … samudayadhammato… atthaṅgamato… assādato… ādīnavato… nissaraṇato pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamāno.
Satimāti yā sati anussati paṭissati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati sati. Imāya satiyā upeto hoti…pe… samannāgato, so vuccati satimāti – ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimā.
Upasīvāti bhagavāti. Upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
Natthīti nissāya tarassu oghanti natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpatti. Kiṃkāraṇā natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpatti? Viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā taññeva viññāṇaṃ abhāveti, vibhāveti, antaradhāpeti, natthi kiñcīti passati. Taṃkāraṇā natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissāya upanissāya ālambaṇaṃ karitvā kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tarassu uttarassu patarassu samatikkamassu vītivattassūti – natthīti nissāya tarassu oghaṃ.
Kāme pahāya virato kathāhīti. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā …pe… ime vuccanti kilesakāmā. Kāme pahāyāti vatthukāme parijānitvā kilesakāme pahāya pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti – kāme pahāya. Virato kathāhīti kathaṃkathā vuccati vicikicchā. Dukkhe kaṅkhā…pe… chambhitattaṃ cittassa manovilekho kathaṃkathāya ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – evampi virato kathāhi…pe… atha vā, dvattiṃsāya tiracchānakathāya ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti evampi virato kathāhīti – kāme pahāya virato kathāhi.
Taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassāti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Nattaṃ vuccati ratti. Ahoti divaso. Rattiñca divā ca taṇhakkhayaṃ rāgakkhayaṃ dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ upapattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ vaṭṭakkhayaṃ passa abhipassa dakkha olokaya nijjhāya upaparikkhāti – taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassa. Tenāha bhagavā –
“Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimā, [upasīvāti bhagavā]
Natthīti nissāya tarassu oghaṃ;
Kāme pahāya virato kathāhi, taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassā”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
二 世尊宣示:「優波私婆!
具念且觀無所有 依〔無所有〕而『非有』
捨欲離惑受滅盡 晝夜觀察度暴流〕 (一○七○)
「觀無所有具正念」者,彼婆羅門原來得無所有處定,此「是我之依止」,而不知
〔彼之〕依止事。世尊向彼告〔其無所有處是彼之〕依止,更告以出路、〔婆羅門由
此〕入定於非想非非想處定、由此出定,且觀察於其際所生心心所法「是無常」,〔又〕
「是苦、是病、是癰、是箭、是痛、是惱、是敵、是毀、是疾、是禍、是不快、是怖
畏、是災患、是動、是壞、是不恒、是無救護所、是無避難所、是無皈依所、是不
皈依者、是空缺、是空虛、是空、是無我、是過患、是變易法、是不堅實、是痛根、
是殺戮者、是非有、是有漏、是有為、是魔食、是生法、是老法、是病法、是死法、
是愁、悲苦、憂惱法、是雜染法、是集、是滅沒、是不樂味、是過患、是不出離」,
以且觀察、眺望、省思、普觀。「具念」〔之句中〕,「念」者,是所有念、隨念、想念
……乃至(一八頁參照)……是正念。此言為念。「具」此之念、正具、達、正達、
成、正成、令具備者言為具念者。此是「具念且觀無所有」〔之義〕。
「世尊宣示:優波私婆」〔之句中〕,「優波私婆!」是世尊呼彼婆羅門之名。「世
尊」者,是尊重之同義語……乃至(一二頁以下參照)……此謂世尊〔語〕……是與
作證共同為施設者。此是「世尊宣示:優波私婆」〔之義〕。
「謂非有〔依無所有處〕度暴流」〔之句中〕,一切「謂非有」是無所有處定。由何
謂一切非有是無所有處定耶?於識無邊處定有念而入定、由此出定,彼識令無、令
為非有、令消滅而觀一切非有。由此一切謂非有是無所有處定。依〔其無所有處定〕、
近依、所緣、對象此而度欲流、有流、見流、無明流、須越度、度過、超越、離越。
此是「謂非有度暴流」〔之義〕。
「捨斷諸欲離疑惑」〔之句中〕,欲者,若概言之是事欲與煩惱欲之二欲……乃至
(二七頁參照)……言此等為事欲……乃至(二八頁參照)……言此等為煩惱欲。
「捨斷諸欲」者,是遍知事欲、捨煩惱欲、捨斷、除去、滅除、令之滅無。此是「捨斷
諸欲」〔之義〕。「離惑」〔之句中〕,言疑為疑惑。〔即〕對於苦猶豫……乃至(一○
五頁參照〕……為遠離疑惑、離、離去、出離、棄遣、離脫、離縛,以不限定心而
住,如斯是「離惑」〔之義〕。或又離三十二之無用論、離、離去、出離、棄遣、離
脫、離縛。以不限定心而住。如斯亦是離惑(論)〔之義〕。此是「捨斷諸欲離疑惑」〔之義〕。
「晝夜觀察渴愛滅」〔之句中〕,渴愛者,是色愛、聲愛、香愛、味愛、觸愛、法
愛。「夜」者,是夜。「晝」者,是日中。觀晝夜渴愛之盡滅、輪迴之盡滅、輪轉之盡
滅,觀察、見、眺、省思、普觀。此是「晝夜觀察渴愛滅」〔之義〕。故世尊宣示。
世尊宣示:「優波私婆!
具念且觀無所有 依〔無所有〕而『非有』
捨欲離惑愛滅盡 晝夜觀察度暴流」
☸.....................................................................
40.
Sabbesu kāmesu yo vītarāgo, [iccāyasmā upasīvo]
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī.
Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti. Sabbesūti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ sabbesūti. Kāmesūti kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti. Sabbesu kāmesu yo vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo vikkhambhanatoti – sabbesu kāmesu yo vītarāgo.
Iccāyasmā upasīvoti. Iccāti padasandhi…pe…. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Upasīvoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā upasīvo.
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññanti. Heṭṭhimā cha samāpattiyo hitvā cajitvā pariccajitvā atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissito allīno upagato samupagato ajjhosito adhimuttoti – ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ.
Saññāvimokkhe paramedhimuttoti saññāvimokkhā vuccanti satta saññāsamāpattiyo. Tāsaṃ saññāsamāpattīnaṃ ākiñcaññāyatanasamāpattivimokkho [vimokkhā (ka.) evamaññesu padesu bahuvacanena] aggo ca seṭṭho ca viseṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca, parame agge seṭṭhe viseṭṭhe pāmokkhe uttame pavare adhimuttivimokkhena adhimutto tatrādhimutto tadadhimutto taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyoti – saññāvimokkhe paramedhimutto.
Tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyīti. Tiṭṭhe nūti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhakapucchā anekaṃsapucchā, “evaṃ nu kho, nanu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho”ti – tiṭṭhe nu. Tatthāti ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno [avedhamāno (syā.)] avigacchamāno anantaradhāyamāno aparihāyamāno…pe…. Atha vā, arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti – tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī. Tenāha so brāhmaṇo –
“Sabbesu kāmesu yo vītarāgo, [iccāyasmā upasīvo]
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
三 尊者優波私婆曰:
「一切諸欲於離貪 捨他依止無所有
第一有想解脫信 彼不退住立其處」 (一○七一)
「一切諸欲於離貪」〔之句中〕,「一切」者,是普一切、一切之一切、無殘、無餘。
此是「一切」。「於諸欲」者,〔欲〕者若概言之是事欲與煩惱欲之二欲……乃至(二七
頁參照)……言此等為事欲……乃至(二八頁參照)……言此等為煩惱欲。「一切諸
欲於離貪」者,於一切諸欲離貪、棄貪、唾棄貪、脫貪、捨斷貪、捨遣貪,能鎮伏所貪。
此是「一切諸欲於離貪」〔之義〕。
「尊者優波私婆曰」〔之句中〕,「曰」(斯)者是句之接續。尊者是敬語。優波私
婆者是彼婆羅門之名……乃至(一○頁參照)……稱呼。「依止無所有而捨他、」捨
下之六定(四禪定及下二無色定),遣、遍捨、越、超越、離越而依止無所有處定、
止著、繫著、近著、縛著,信解。此是「捨他依止無所有」〔之義〕。
「信第一有想解脫」〔之句中〕,有想解脫者是七有想解脫。無所有處定解是其
等有想定之最高、最勝、最殊勝、秀逸、最上、勝妙。「第一」,是最高、最勝、最
殊勝、秀逸、最上、勝妙之〔有想解脫〕由信解脫而信解,於其處信解,信解彼、
行彼、屢屢為彼、重彼、向於彼、傾於彼、赴於彼,以彼為主。此是「信第一有想解脫」〔之義〕。
「彼不退住立其處」〔之句中〕,應住立耶與否耶?「如斯耶」?「不然耶」?「如何
耶」?「方何耶」?是疑之質問、疑念之質問、迷惑之質問。此是「可住立耶與否耶」〔之
義〕。「於其處」者,是無所有處。「不退去」者,是不退去、不動轉、不離去、不消失。
或又不染、不污、不昏迷、不染污。此是「彼不退住立其處」〔之義〕。故彼婆羅門言。
尊者優波私婆曰:
一切諸欲於離貪 捨他依止無所有
第一有想解脫信 彼不退住立其處
☸.....................................................................
41.
Sabbesu kāmesu yo vītarāgo, [upasīvāti bhagavā]
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī.
Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti. Sabbesūti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ sabbesūti. Kāmesūti kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti sabbesu kāmesu yo vītarāgo…pe… paṭinissaṭṭharāgo vikkhambhanatoti – sabbesu kāmesu yo vītarāgo.
Upasīvāti bhagavāti. Upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññanti. Heṭṭhimā cha samāpattiyo hitvā cajitvā pariccajitvā atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissito allīno upagato samupagato ajjhosito adhimuttoti – ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ.
Saññāvimokkhe paramedhimuttoti saññāvimokkhā vuccanti satta saññāsamāpattiyo. Tāsaṃ saññāsamāpattīnaṃ ākiñcaññāyatanasamāpattivimokkho aggo ca seṭṭho ca viseṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca, parame agge seṭṭhe viseṭṭhe pāmokkhe uttame pavare adhimuttivimokkhena adhimutto tatrādhimutto tadadhimutto…pe… tadadhipateyyoti – saññāvimokkhe paramedhimutto.
Tiṭṭheyya so tattha anānuyāyīti. Tiṭṭheyyāti tiṭṭheyya saṭṭhikappasahassāni. Tatthāti ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno avigacchamāno anantaradhāyamāno aparihāyamāno. Atha vā, arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti – tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī. Tenāha bhagavā –
“Sabbesu kāmesu yo vītarāgo, [upasīvāti bhagavā]
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
四 世尊宣示:「優波私婆!
一切諸欲於離貪 捨他依止無所有
信第一有想解脫 彼不退住立其處」 (一○七二)
「一切諸欲於離貪」〔之句中〕,一切者,是普皆、一切之一切、無殘、無餘。此
是「一切」。「於諸欲」者,〔欲〕若概言之,是事欲與煩惱欲之二欲……乃至(二七頁
參照)……此等言為事欲……乃至(二八頁參照)……此等言為煩惱欲。「一切諸欲
於離貪」者,於一切諸欲離貪,棄貪、唾棄貪、脫貪、捨斷貪、捨遣貪、能鎮伏所貪。
此是「一切諸欲於離貪」〔之義〕。
「世尊宣示:優波私婆!」〔之句中〕,優波私婆!是世尊呼彼婆羅門之名。「世
尊」者,是尊重之同義語……乃至(一二頁以下參照)……此謂世尊〔語〕……是與
作證共同為施設者。此是「世尊宣示:優波私婆」〔之義〕。
「捨他依止無所有」,捨下之六定,遣、遍捨、越、超越、離越而依止無所有處
定、正著、繫著、近著、縛著、信解。此是「捨他依止無所有」〔之義〕。
「信第一有想解脫」〔之句中〕,「有想解脫」是七有想解脫。無所有處定解脫是其
等有想定之最高、最勝、最殊勝、秀逸、最上、勝妙。由信解解脫「第一」、最高、
最勝、最殊勝、秀逸、最上、勝妙之〔有想解脫〕而信解、信解其處、信解彼、行
彼、屢屢為彼、重彼、向於彼、傾於彼、赴於彼、以彼為主。此是「信第一有想解脫」〔之義〕。
「彼不退住立其處」〔之句中〕,「住立」者,可住立、可住立六萬劫之間。「於
其處」者,是於無所有處。「不退去」,是不退去、不動轉、不離去、不消失、而不滅
損。或又不染、不污、不昏迷、不染污。此是「彼不退去住立其處」〔之義〕。故世尊宣示。
世尊宣示:「優波私婆!
一切諸欲於離貪 捨他依止無所有
信第一有想解脫 彼不退住立其處」
☸.....................................................................
42.
Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyī, pūgampi vassāni [vassānaṃ (syā. ka.)] samantacakkhu;
Tattheva so sītisiyā vimutto, cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassa.
Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyīti sace so tiṭṭheyya saṭṭhikappasahassāni. Tatthāti ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno avigacchamāno anantaradhāyamāno aparihāyamāno. Atha vā, arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti – tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyī.
Pūgampi vassāni samantacakkhūti. Pūgampi vassānīti pūgampi vassāni bahūni vassāni [bahunnaṃ vassānaṃ (syā.)] bahūni vassasatāni bahūni vassasahassāni bahūni vassasatasahassāni bahūni kappāni bahūni kappasatāni bahūni kappasahassāni bahūni kappasatasahassāni. Samantacakkhūti samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ…pe… tathāgato tena samantacakkhūti – pūgampi vassāni samantacakkhu.
Tattheva so sītisiyā vimutto, cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassāti tattheva so sītibhāvamanuppatto nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo sassatisamaṃ tatheva tiṭṭheyya. Atha vā, tassa viññāṇaṃ caveyya ucchijjeyya nasseyya vinasseyya na bhaveyyāti punabbhavapaṭisandhiviññāṇaṃ nibbatteyya kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vāti ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa sassatañca ucchedañca pucchati. Udāhu tattheva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyeyya. Atha vā, tassa viññāṇaṃ caveyya puna paṭisandhiviññāṇaṃ nibbatteyya kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vāti, ākiñcaññāyatanaṃ upapannassa parinibbānañca paṭisandhiñca pucchati. Tathāvidhassāti tathāvidhassa tādisassa tassaṇṭhitassa tappakārassa tappaṭibhāgassa ākiñcaññāyatanaṃ upapannassāti – tattheva so sītisiyā vimutto, cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassa. Tenāha so brāhmaṇo –
“Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyī, pūgampi vassāni samantacakkhu;
Tattheva so sītisiyā vimutto, cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassā”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
五 若彼不退〔無所有〕 其處多年之住立
普眼者其處解脫 彼可成為清涼耶
又如斯者之識〔者〕 當於可為亡滅耶 (一○七三)
「若彼不退去,其處若住立」〔之句中〕,「若彼住立〕者,是若彼可住六萬劫之間。
「其處」者,是無所有處。不退去者,是不退去、不動轉、不離去、不消失、不滅損。
或又不染、不污、不昏迷、不染污。此是「若彼不退去,其處為住立」〔之義〕。
「普眼者!多年」〔之句中〕,「多年」者,是多年、數年、數百年、數千年、數十
萬年、數百劫、數千劫、數十萬劫。「普眼者」,是言一切知智為普眼……乃至(一
六二頁參照)……如來以其故是普眼者。此是「普眼者!多年」〔之義〕。
「彼解脫其處,可成清涼耶?〔又〕如斯者之識,可為亡滅耶」者,彼得其處清
涼之狀態,是恒、常恒、不變易而可永久住立於其處耶?又彼之識亡、斷絕、滅、
為非有,慾界、色界、無色界之結生識而可生起耶?問生於無所有處者之常與斷。
或在其處而可於無餘涅槃界般涅槃耶?又說彼之識亡而更為慾界、色界、無色界之
結生識可生起耶?問於無所有處生者之般涅槃與結生。「如斯者」,是於無所有處生
起之如斯者,如是住立彼之類、彼之部類者。此是「彼解脫其處,可為清涼耶?〔又〕
如斯者之識,可為亡滅耶」〔之義〕。
故彼婆羅門言:
若彼不退〔無所有〕 其處多年之住立
普眼者其處解脫 彼可成為清涼耶
又如斯者之識〔者〕 當於可為亡滅耶
☸.....................................................................
43.
Acci yathā vātavegena khittā, [upasīvāti bhagavā]
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;
Evaṃ munī nāmakāyā vimutto, atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ.
Acci yathā vātavegena khittāti acci vuccati jālasikhā. Vātāti puratthimā vātā pacchimā vātā uttarā vātā dakkhiṇā vātā sarajā vātā arajā vātā sītā vātā uṇhā vātā parittā vātā adhimattā vātā [kāḷavātā (ka.)] verambhavātā pakkhavātā supaṇṇavātā tālapaṇṇavātā vidhūpanavātā. Vātavegena khittāti vātavegena khittā [khittaṃ (syā.) evamaññesu padesu niggahītantavasena] ukkhittā nunnā paṇunnā khambhitā vikkhambhitāti – acci yathā vātavegena khittā. Upasīvāti bhagavāti. Upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhanti. Atthaṃ paletīti atthaṃ paleti, atthaṃ gameti, atthaṃ gacchati nirujjhati vūpasamati paṭippassambhati. Na upeti saṅkhanti saṅkhaṃ [amukaṃ nāma disaṃ gatoti saṅkhaṃ (syā.)] na upeti, uddesaṃ na upeti, gaṇanaṃ na upeti, paṇṇattiṃ na upeti, “puratthimaṃ vā disaṃ gatā, pacchimaṃ vā disaṃ gatā, uttaraṃ vā disaṃ gatā, dakkhiṇaṃ vā disaṃ gatā uddhaṃ vā gatā, adho vā gatā, tiriyaṃ vā gatā, vidisaṃ vā gatā”ti, so hetu natthi, paccayo natthi, kāraṇaṃ natthi, yena saṅkhaṃ gaccheyyāti – atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ.
Evaṃ munī nāmakāyā vimuttoti. Evanti opammasampaṭipādanaṃ. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ …pe… saṅgajālamaticca so muni. Nāmakāyā vimuttoti so muni pakatiyā pubbeva rūpakāyā vimutto. Tadaṅgaṃ samatikkamā [tadaṅgaṃ samatikkamma (ka.)] vikkhambhanappahānena pahīno. Tassa munino bhavantaṃ āgamma cattāro ariyamaggā paṭiladdhā honti. Catunnaṃ ariyamaggānaṃ paṭiladdhattā nāmakāyo ca rūpakāyo ca pariññātā honti. Nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca pariññātattā nāmakāyā ca rūpakāyā ca mutto vimutto suvimutto accantaanupādāvimokkhenāti – evaṃ munī nāmakāyā vimutto.
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhanti. Atthaṃ paletīti anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati. Na upeti saṅkhanti anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto saṅkhaṃ na upeti, uddesaṃ na upeti, gaṇanaṃ na upeti, paṇṇattiṃ na upeti – khattiyoti vā brāhmaṇoti vā vessoti vā suddoti vā gahaṭṭhoti vā pabbajitoti vā devoti vā manussoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā. So hetu natthi paccayo natthi kāraṇaṃ natthi yena saṅkhaṃ gaccheyyāti – atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ. Tenāha bhagavā –
“Acci yathā vātavegena khittā, [upasīvāti bhagavā]
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;
Evaṃ munī nāmakāyā vimutto, atthaṃ paleti na upeti saṅkhan”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
六 世尊宣示:「優波私婆!
譬如於強風 吹飛之火焰
又如至滅沒 不入存在數
如斯之牟尼 名身〔識〕解脫
又如至滅沒 不入〔存在〕數」 (一○七四)
「譬如於強風,吹飛之火焰」〔之句中〕,火焰者,是火之焰。風,是東風、西風、
北風、南風、有塵風、無塵風、寒風、熱風、微風、烈風、毘嵐風(颱風)、翼風、
金翅鳥風、多羅葉扇風。「譬如於強風,吹飛之火焰」者,是強風所吹飛,被吹起、
斥散、除去、伏、鎮伏者。此是「譬如於強風,吹飛之火焰」〔之義〕。
「世尊宣示:優波私婆!」〔之句中〕,「優波私婆!」是世尊呼彼婆羅門之名。「世
尊」者,是尊重之同義語……乃至(一二頁以下參照)……此謂世尊〔語〕……是與
作證共同施設者。此是「世尊宣示:優波私婆!」〔之義〕。
「至滅沒不入〔存在〕數」〔之句中〕,「至滅沒」者,是至於滅沒、赴於滅沒、行
於滅沒、滅、寂滅、終熄。「不入於數」者,〔謂〕行於此方向而不入(可言)之數,
不可指示、不可數、不可認。此是「至滅沒不入於數」〔之義〕。
「如斯之牟尼,名身之解脫」〔之句中〕,「斯」者,是譬喻與〔事實〕為照合(句)。
「牟尼」者,智言為牟那……乃至(八四頁以下參照)……超著與網此為牟尼。名身
之解脫,彼牟尼原來既解脫名身、解脫色身、由彼分〔捨斷〕、超越〔捨斷〕、鎮
伏捨斷而捨斷,彼牟尼來於有之邊〔最終〕而獲得四聖道,獲得四聖道故,而亦遍
知名身、色身,遍知名身、色身故而由究竟解脫而脫名身、色身,已解脫。此是「如斯之牟尼,名身之解脫」〔之義〕。
「至滅沒不入數」〔之句中〕,「至滅沒」者,是於無餘涅槃界而般涅槃。於無餘涅
槃界而般涅槃,不入於〔存在之〕數,「剎帝利、婆羅門、毘舍、首陀、在家者、出
家者、天、人、有色者、無色者、有想者、無想者、非想非非想者」,無可稱計彼因,
無緣、無原因、不入〔存在之〕數,不可指示、不可數、不可認。此是「至滅沒不入
數」〔之義〕。故世尊宣示。
世尊宣示:「優波私婆!
譬如於強風 吹飛之火焰
又如至滅沒 不入存在數
如斯之牟尼 名身〔識〕解脫
又如至滅沒 不入〔存在〕數」
☸.....................................................................
44.
Atthaṅgato so uda vā so natthi, udāhu ve sassatiyā arogo;
Taṃ me munī sādhu viyākarohi, tathā hi te vidito esa dhammo.
Atthaṅgato so uda vā so natthīti so atthaṅgato udāhu natthi so niruddho ucchinno vinaṭṭhoti – atthaṅgato so uda vā so natthi.
Udāhu ve sassatiyā arogoti udāhu nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo sassatisamaṃ tatheva tiṭṭheyyāti – udāhu ve sassatiyā arogo.
Taṃ me munī sādhu viyākarohīti. Tanti yaṃ pucchāmi yaṃ yācāmi yaṃ ajjhesāmi yaṃ pasādemi. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ…pe… saṅgajālamaticca so muni. Sādhu viyākarohīti sādhu ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – taṃ me munī sādhu viyākarohi.
Tathā hi te vidito esa dhammoti tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa dhammoti – tathā hi te vidito esa dhammo. Tenāha so brāhmaṇo –
“Atthaṅgato so uda vā so natthi, udāhu ve sassatiyā arogo;
Taṃ me munī sādhu viyākarohi, tathā hi te vidito esa dhammo”ti.
☸---------------------------------------------------------------------
七 滅沒之彼或非有 或是常恒而無病
牟尼!願彼為解說 此法尊師如實知 (一○七五)
「滅沒之彼或非有」者,是滅沒之彼或此非有耶?彼滅、斷絕、亡滅耶?此是「滅沒之彼或非有」〔之義〕。
「或是常恒而無病」者,或是恒、常恒、不變易者而可永久住立於其處耶?此「或是常恒而無病」〔之義〕。
「牟尼!願彼為解說」〔之句中〕,「彼」者,是我問、我乞、我求、我信樂。「牟
尼」者,言智為牟那……乃至(八四頁以下參照)……超著、網者是牟尼。「願彼為
解說」,願請為語、言、示、施設、確立、開顯、分別、顯示、說明。此是「牟尼!願彼為解說」〔之義〕。
「此法尊師如實知」者,是尊師如實知此法、識、考量、度知、辨知、明暸。此是「此法尊師如實知」〔之義〕。
故彼婆羅門言:
滅沒之彼或非有 或是常恒而無病
牟尼!願彼為解說 此法尊師如實知
☸.....................................................................
45.
Atthaṅgatassa na pamāṇamatthi, [upasīvāti bhagavā]
Yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthi;
Sabbesu dhammesu samūhatesu, samūhatā vādapathāpi sabbe.
Atthaṅgatassa na pamāṇamatthīti atthaṅgatassa anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutassa rūpapamāṇaṃ natthi, vedanāpamāṇaṃ natthi, saññāpamāṇaṃ natthi, saṅkhārapamāṇaṃ natthi, viññāṇapamāṇaṃ natthi, na atthi na saṃvijjati nupalabbhati pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭippassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhanti – atthaṅgatassa na pamāṇamatthi. Upasīvāti bhagavāti upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
Yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthīti yena taṃ rāgena [yena rāgena (syā. ka.) mahāni. 94] vadeyyuṃ, yena dosena vadeyyuṃ, yena mohena vadeyyuṃ, yena mānena vadeyyuṃ, yāya diṭṭhiyā vadeyyuṃ, yena uddhaccena vadeyyuṃ, yāya vicikicchāya vadeyyuṃ, yehi anusayehi vadeyyuṃ – rattoti vā duṭṭhoti vā mūḷhoti vā vinibaddhoti vā parāmaṭṭhoti vā vikkhepagatoti vā aniṭṭhaṅgatoti [aniṭṭhāgatoti (ka.)] vā thāmagatoti vā, te abhisaṅkhārā pahīnā. Abhisaṅkhārānaṃ pahīnattā gatiyā yena taṃ vadeyyuṃ – nerayikoti vā tiracchānayonikoti vā pettivisayikoti vā manussoti vā devoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā, so hetu natthi paccayo natthi kāraṇaṃ natthi yena vadeyyuṃ katheyyuṃ bhaṇeyyuṃ dīpeyyuṃ vohareyyunti – yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthi.
Sabbesu dhammesu samūhatesūti sabbesu dhammesu sabbesu khandhesu sabbesu āyatanesu sabbāsu dhātūsu sabbāsu gatīsu sabbāsu upapattīsu sabbāsu paṭisandhīsu sabbesu bhavesu sabbesu saṃsāresu sabbesu vaṭṭesu ūhatesu samūhatesu uddhatesu samuddhatesu uppāṭitesu samuppāṭitesu pahīnesu samucchinnesu vūpasantesu paṭippassaddhesu abhabbuppattikesu ñāṇagginā daḍḍhesūti – sabbesu dhammesu samūhatesu.
Samūhatā vādapathāpi sabbeti vādapathā vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Tassa vādā ca vādapathā ca adhivacanāni ca adhivacanapathā ca nirutti ca niruttipathā ca paññatti ca paññattipathā ca ūhatā samūhatā uddhatā samuddhatā uppāṭitā samuppāṭitā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – samūhatā vādapathāpi sabbe. Tenāha bhagavā –
“Atthaṅgatassa na pamāṇamatthi, [upasīvāti bhagavā]
Yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthi;
Sabbesu dhammesu samūhatesu, samūhatā vādapathāpi sabbe”ti.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ…pe… pañjaliko namassamāno nisinno hoti – satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
Upasīvamāṇavapucchāniddeso chaṭṭho.
☸---------------------------------------------------------------------
八 世尊宣示:「優波私婆!
滅沒者無〔有非有〕量 彼不言〔有非有〕
彼己無其所〔煩惱〕 一切諸法害破時
一切語路被害破」 (一○七六)
「滅沒者無有量」者,於滅沒無餘涅槃界般涅槃者、無有色之量、無有受之量、想之量、行之量、識之量,
不存在、不能得、被捨斷、正斷、寂滅、安息、不得生起,以智火所燒者,此是「滅沒者無有量」〔之義〕。
「世尊宣示:優波私婆!」〔之句中〕,「優波私婆!」是世尊呼彼婆羅門之名。「世
尊」者,是尊重之同義語……乃至(一二頁以下參照)……此謂世尊〔語〕……是與
作證共同施設者。此是「世尊宣示:優波私婆!」〔之義〕。
「於彼無可所言彼」,可言「由彼貪而染」,可言「由彼瞋而怒」,可言「由彼痴而昏
迷」,可言「由彼慢而結縛」,可言「由彼見而執取」,可言「由彼掉舉而散亂」,可言「由
彼疑而不決定」,可言「由彼隨眠而強力」,其捨斷等諸行,於諸行之捨斷故,可言「由
彼趣,〔彼〕地獄有情、畜生、餓鬼、人、天、有色者、無色者、有想者、無想者、
非想非非想者」,可語、可言彼無因、無緣、無原因。此是「於彼無可所言彼」〔之義〕。
「一切諸法害破時」者,是一切諸法、一切諸蘊、一切諸處、一切諸界、一切諸
趣、一切諸生起、一切諸結生、一切諸有、一切諸輪迴、一切諸輸轉,被破、害破、
取去、取除、壞、破壞、捨斷、正斷而寂滅、安息、不得生起、以智火所燒之時。此是「一切諸法害破時」〔之義〕。
「一切語路被害破」〔之句中〕,語路者,是煩惱、蘊、行,彼之語、語路、增語、
增語路、辭、辭路、施設、施設路、破、害破、取去、取除、壞、破壞、捨斷、正
斷而寂滅、安息、不得生起、以智火所燒之。此是「一切語路、被害破」〔之義〕。故世尊宣示。
世尊宣示:「優波私婆!
滅沒者無〔有非有〕量 彼不可言〔有非有〕
彼已無其所〔煩惱〕 一切諸法害破時一切語路被害破」。
世尊之說法終……乃至(三二頁參照)……「尊師!世尊是我師,我是弟子〕而坐。
優波私婆學童所問之義釋第六 〔畢〕
'經 > 쿳따까 니까야' 카테고리의 다른 글
빠띠 삼비다 막가 Paṭisambhidāmagga 無礙解道 2.9~2.11 (0) | 2025.01.28 |
---|---|
빠띠 삼비다 막가 Paṭisambhidāmagga 無礙解道 2.7~2.8 (0) | 2025.01.28 |
빠띠 삼비다 막가 Paṭisambhidāmagga 無礙解道 2.4 (0) | 2025.01.28 |
빠띠 삼비다 막가 Paṭisambhidāmagga 無礙解道 2.3 (0) | 2025.01.28 |
빠띠 삼비다 막가 Paṭisambhidāmagga 無礙解道 2.1~2.2 (0) | 2025.01.27 |